Wat is een ethisch leider?

“Haar manier van leidinggeven heeft voor mij een goede basis gevormd.”

Koffie, want ochtend. Drie hoog, onder ons het Tilburgse stadsgedruis. We zitten met onze onderzoeksgroep Ethisch Leiderschap. Ons team bestaat uit vijf onderzoekers, Fleur Weterings, Jasper Droge, Eva Kort, Jolijn van der Linden en ik als student- onderzoekers, Marieke van Willigen is docent-onderzoeker en Serena Achaw als toegevoegd onderzoeker. Als nieuwe onderzoekers beginnen we ons een beeld te vormen van ethische leiders. Vanuit de praktijk naar de theorie. De voorbeelden van goed leiderschap blijken ver terug te gaan.

Veiligheid

“Een belangrijke leidinggevende in mijn jeugd was voor mij mijn basisschooljuf”, vertelt mijn mede student-onderzoeker Jasper Droge. “Bij haar had ik echt een veilig gevoel, een gevoel van thuiskomen. Haar manier van leidinggeven heeft voor mij een goede basis gevormd.” We herkennen het allemaal, al zitten we allang niet meer op de kleuterschool. Ook op het werk of op de studie is het niet anders. Een leidinggevende moet een veilige situatie creëren. In een veilige omgeving durf je fouten te maken en bijvoorbeeld open te zijn, ook als iets níet goed gaat. Als werknemers zich veilig voelen, bouw je als leidinggevende sneller een band met ze op. Jaspers kleuterjuf demonstreert een basaal kenmerk van ethisch leiderschap. Daar is onderzoek naar gedaan. Een veilige werksituatie zorgt ervoor dat je taken uit vrije wil doet, niet omdat het moet. Ad Bergwerf zegt hierover binnen een onderzoek van VNO-NCW: “Wees goed voor je mensen, dan zijn ze ook goed voor jou. (…) “Uiteindelijk betekent het dat je dingen doet omdat je die zelf van binnen zo wilt doen en niet omdat het wordt opgelegd.” (VNO-NCW, 2016).

Geloof

Ik geef zelf ook leiding aan een redactie van zes personen. Ik herken de uitkomsten van het onderzoek van VNO-NCW en ook het verhaal over de kleuterjuf van Jasper. Wanneer mijn redacteuren iets doen omdat ze het ook echt graag willen, leveren ze het beste werk. Natuurlijk is een ‘moetje’ soms onvermijdelijk, maar als je uitlegt waarom iets moet, krijg je begrip voor de situatie en doe je het ook uit vrije wil, al is het niet leuk.

Erkenning

Maar als de taak dan af is, is het dan klaar met het leiderschap? Nee, concluderen we, dan houdt het ethisch leiderschap niet op. Misschien begint het daar zelfs. Als mens heb je erkenning nodig, je doet het ergens voor. Mede-onderzoeker Fleur Weterings, onderstreept dat. Ze geeft als voorbeeld haar docent John Leenaarts. “Hij moedigde me aan en liet merken dat hij in me geloofde. Toen mijn product af was, vroeg of hij het mocht laten zien bij zijn laatste presentatie voordat hij met pensioen ging. Zo gaf hij mij nog meer het gevoel dat ik iets van toegevoegde waarde had geproduceerd. Dat zal me altijd bijblijven.” Erkenning zorgt voor motivatie; je weet dat je harde werk beloond wordt. Je zult alles eruit halen wat er in zit. Als leidinggevende is het dus belangrijk om te laten zien dat iemand iets niet voor niks doet, het gevoel dat je iets bijdraagt is voor velen een sterke drijfveer. “Je laat daarmee concreet zien op welke wijze je een maatschappelijke bijdrage levert en waarde creëert voor de interne en externe stakeholders.”(Peters, 2021).

Verbinding

Een kwaliteit die ik zelf erg belangrijk vind in een leider is het echt zién van mensen. Ik herinner me mijn wiskundedocent van vroeger. Hij hield mijn gezichtsuitdrukkingen altijd in de gaten tijdens zijn uitleg. Als hij me moeilijk zag kijken sloot hij zijn uitleg af met: “Fenne, ik kom er zo aan.” Voor hem was het waarschijnlijk iets kleins, maar voor mij als onzekere puber voelde het als steun en begrip. Tot op de dag van vandaag is hij de enige docent die mij voldoendes liet halen bij wiskunde. Als je gezien wordt, verbetert dat je prestaties, is mijn ervaring. Ook herinner ik me docent Jos Baijens, die er van overtuigd was dat ik op de opleiding journalistiek hoorde. Hij zou zich naar eigen zeggen ‘vastketenen aan het hek als ze me ooit weg zouden sturen.’ Leidinggevenden moeten je zien en in je geloven, constateren we. Dan ga je harder lopen. “Ze (ethische leiders) hebben inlevingsvermogen, zien en begrijpen de noden en behoeften van anderen en beschikken over een morele antenne.” (VNO-NCW, 2016)

Buiten begint het te regenen, beneden steken mensen hun paraplu’s op. We bespreken nog verder wat volgens ons ethisch leiderschap is. Over één ding zijn we het allemaal eens, het gaat om de verbinding die de leidinggevende met je maakt. Hoe maakt een leider die verbinding? Dat is één van de dingen die we de komende tijd gaan onderzoeken. We gaan werken met de onderzoeksmethode foto-elicitatie. Een voorbeeld van deze onderzoeksmethode vind je hier. We gaan werknemers anoniem foto’s laten maken van ‘neutrale’ momenten op een werkdag. Zoals een redactievergadering, een deadline die gehaald moet worden. Het pauzemoment of zelfs een lummelmoment. Wat illustreren deze foto’s? Wat is het verhaal erachter en wat zegt dit over ethisch leiderschap? We houden je op de hoogte!

Fenne Pistorius (2000) is hoofdredacteur van Langstraat Media (www.langstraatmedia.nl). Zij studeert momenteel af op Fontys Journalistiek in de richting schrijvende pers en audiovisueel. Zij is als student-onderzoeker verbonden aan het lectoraat en onderzoekt momenteel Ethisch Leiderschap.

Fenne Pistorius (2000) is hoofdredacteur van Langstraat Media (www.langstraatmedia.nl). Zij studeert momenteel af op Fontys Journalistiek in de richting schrijvende pers en audiovisueel. Zij is als student-onderzoeker verbonden aan het lectoraat en onderzoekt momenteel Ethisch Leiderschap.

De andere nieuwe student-onderzoekers zijn Jasper Droge, Jolijn van der Linden, Fleur Weterings en Eva Kort.