Het antwoord op een burn-out: resoneer!

Het zindert in het kleine kerkzaaltje van de Doopsgezinde Kerk in Groningen. De homilitiektheologen van de Protestantse Theologische Universiteit (PthU) zijn opgewonden. “De rockstar komt,” gonst het. De socioloog en keynotespreker Hartmut Rosa blijkt al die tijd onopvallend tussen het zoemende en koffie zoekende publiek te hebben gezeten, rustig wachtend op het tijdstip dat hij gaat spreken.

“We willen in controle zijn,” constateert de socioloog. “We hebben een afstandsbediening waarmee we alles kunnen regelen. We vinden uit hoe we een atoom kunnen splitsen en hebben het gevoel dat we de kern van de natuur in handen hebben. Maar uiteindelijk vernietigt onze controledrift ons.” Hij refereert aan een computer die niet meer werkt, een covidvirus dat alles platlegt, een atoombom die steden verzwelgt.” We moeten als mens niet meer proberen macht en controle te hebben. We moeten leren te resoneren.

Daar zijn de homilitiektheologen tijdens de lezing toch wel een beetje stil van. Het stemt tot nadenken. Homiletiek leidt immers mensen op tot preken. Is de ouderwetse vorm van preken ook niet een vorm van in controle zijn? Een kerkelijke gemeente kan niet reageren, je krijgt als dominee het podium om je bijbeluitleg en -visie uit te zenden. Wat doet je boodschap met de ontvanger? En wat doe jij als dominee met de reactie van je gemeente? Zenden is een weinig efficiënte manier van onderwijs, vind ik. Wellicht heeft het gebrek aan de mogelijkheid van het kerkpubliek om te resoneren, wel te maken met de leegloop van de kerken. De toehoorders missen de verbinding met de boodschap en de prediker de verbinding met zijn publiek.

Leiderschap gaat in onethische gevallen ook teveel over in controle zijn. Als je mensen dwingt of manipuleert om te doen wat je als leider van belang acht, zonder daar draagvlak voor te hebben, zie je dat zich dat op lange of korte termijn tegen je keert. We hebben de voorbeelden van slechte leiders en dictators om ons heen. Als controle niet de manier is, wat dan wel?

Resoneren, betuigt Rosa, is passief en actief tegelijk zijn. Je zou resoneren kunnen parafraseren als diep ervaren, wat iets anders is als beleven. Je open stellen, je laten raken door de betekenis en waarde. De toename van het aantal burn-outs heeft volgens Rosa te maken met het tempo van gebeurtenissen, waardoor je als mens niet meer de tijd hebt om connectie te voelen met de wereld om je heen. Een mens zou zich moeten verbinden met betekenis. Daar gaat het mis, en daar zit tegelijkertijd ook de oplossing van deze voortrazende wereld die zichzelf kapot beheerst.

Serena Achaw, die samen met mij onderzoeker is in het lectoraat ‘Ethisch Leiderschap’ van Fontys Journalistiek is, maakt zich zorgen. “Een mooie theorie, maar wordt de wereld er beter van? “ vraagt ze zich af. “We zitten in een systeem waar we niet zomaar uit kunnen stappen.“ Dat is precies waar de schoen wringt. Waar vroeger innovatie uit nieuwsgierigheid ontstond, of omdat er behoefte aan was, heeft de innovatie nu gezorgd voor zo’n hoog tempo, dat we niet meer kunnen vertragen. We gebruiken onze energie om ons eigen systeem in stand te houden. We zijn ‘razend tot stilstand’ gekomen, we gebruiken onze energie niet meer om voort te bewegen, maar om de zich achter ons afbrokkelende afgrond voor te blijven. Rosa zet hier een menselijke houding tegenover.

Hij pleit voor het creëren van een plek waar resonantie kan ontstaan. Laat je raken, sta in verbinding met de omringende werkelijkheid. Je hebt als mens het gevoel dat je leeft, als je een verbinding aangaat met de ander. Waar resonantie ontstaat, ontstaat verandering, betuigt hij. Dat komt omdat je je verbindt met datgene wat je bereikt. Je gaat de wereld om je heen anders zien en beleven. Het is het tegenovergestelde van een burn-out.

Het biedt input voor ethisch leiderschap. Misschien moet een ethische leider ruimte creëren om jezelf te relateren met de omringende wereld. Geen jacht op deadlines en resultaten, maar ruimte om in een trager tempo dingen te maken waar je trots op bent. Dat betekent minder kwantiteit. Maar minder is op de lange termijn meer.

Als we buiten komen en de zon op ons gezicht voelen, in het hartje van de rustige stad Groningen, hebben we toch weer een beetje hoop dat we deze verbrandingseconomie tot stilstand kunnen brengen. De wereld is in crisis, maar een crisis biedt ook kansen. Never waste a good crisis. Tijd om het cadeau van dit leven langzaam en intens te omarmen.