Ontwerpend onderzoek: design en journalistiek komen samen 

AI-tools die teksten razendsnel genereren, de digitale nieuwslezer die in vloeibare volzinnen nieuwsberichten voordraagt of community groepen die zich mengen in het journalistieke proces: het is een platitude om te zeggen dat de journalistiek razendsnel verandert. Journalistiek is een beroep dat voortdurend ‘in wording’ is^[1].  Dat vereist van journalisten een innovatieve mindset, waarbij ze zelf ontwerpen aan hun vakgebied.  . Het Lectoraat Ontwerpen aan de Journalistiek doet ontwerpend onderzoek binnen diverse thema’s om nieuwe rollen te ontwikkelen, handvatten te bieden en een beeld te krijgen van de toekomst van de journalistiek.

“Het biedt studenten een set aan tools en denkwijzen om een sensitievere houding naar het publiek te ontwikkelen.“

Toch ontbreekt de term ‘ontwerpende journalistiek’ vooralsnog in het journalistieke jargon. Dat is opmerkelijk want design en journalistiek weten elkaar steeds beter te vinden^[2] . Daarbij niet doelen we niet op een kek lettertype of de aantrekkelijke vorm waarin informatie gepresenteerd wordt, maar op de essentiële rol van design, waarbij designers bijdragen aan het proces van journalistieke betekenisgeving en journalistieke vernieuwing.^[3]

Die samenwerking is lang niet altijd even makkelijk: taalbarrières, methodische verwarring, praktische uitdagingen (plannen van afspraken) kunnen interdisciplinaire samenwerking danig in de weg zitten. Ontwerpend onderzoek biedt door de sterke focus op het ‘samen maken’ gedeelde kennis, begrip en een gezamenlijke taal die goede samenwerkingen faciliteert.^[4]  

Daarnaast leent design zich goed voor journalistiek gebruikersonderzoek. Het nauwgezet observeren van gebruikersgroepen, het inzetten van dagboeken of rollenspellen draagt bij aan een scherper beeld van de behoeften van diverse doelgroepen, ook als die behoeften nog latent zijn. Generatieve methodes als prototypen, het inzetten van storyboarding of schetsen^[5] stimuleren het creatieve proces en kunnen bijdragen aan een gezamenlijk gesprek over innovatieve en een innovatieve mindset,^[6] 

Logischerwijs heeft design – vooral in de vorm van design thinking – afgelopen jaren een prominente plek gekregen in het journalistieke onderwijs, ook binnen Fontys. Het biedt studenten een set aan tools en denkwijzen om een sensitievere houding naar het publiek te ontwikkelen. Ook geeft het ze houvast om op het snijvlak van technologische innovatie en de voortdurend veranderende sociaalmaatschappelijke context hun eigen beroep en (toekomstige) rol daarin te bevragen en waar mogelijk te herontwerpen^[7]. 

Er liggen mooie kansen voor het verder uitbouwen van deze ontwerpende houding in de journalistiek. Transformatie is immers niet iets dat van vandaag op morgen plaatsvindt, al lijkt dat met de snelle ontwikkeling van AI soms wel zo. Het vereist experimenteren, itereren en voortdurend reflecteren op die ontwikkelingen en scherp in het vizier houden of veranderingen in de pas lopen met gebruikersbehoeften, journalistieke opvattingen, journalistieke kaders en richtlijnen. Alleen zo kunnen we blijvend ontwikkelen aan het mooiste beroep dat voortdurend in wording is.   

Wil jij heel graag meer weten over ontwerpend onderzoek? Neem dan vooral contact op met Daniëlle Arets of Alka Anna Goos.